در این نوشته به مهمترین انواع هذیان پرداخته شده است. برای مطالعه بیشتر میتوانید به منابعی که در انتها آورده شده است مراجعه کنید.
هذیان از اختلالی است که در محتوای فکر فرد خود را نشان میدهد. در نوشته «روزنوشت آسیبشناسی-۱» بیشتر در مورد انواع اختلالات مرتبط با تفکر نوشتهام.
با ادامهیافتن یک یا چند باور نادرست که برای یک ماه یا بیشتر ادامه یابند، میتوان نسبت به هذیانیبودن باورها شک کرد.
باورهای نادرست میتوانند چیزهای معمولی باشند (مثل تحتتعقیب پلیس بودن) یا چیزهایی که بعید به نظر میرسند. (مثل برداشتن اندامهای داخلی بدون باقیماندن جای زخم)
چه چیزی موجب این اختلال میشود؟
این اختلال نادر و مطالعه آن دشوار است. اما یافتههای حاصل از مطالعات نشان میدهد که افراد به عنوان راهی برای مدیریت استرس یا مقابله با سابقه تروما دچار هذیان میشوند.
البته که ژنتیک هم میتواند در بروز این اختلال تاثیر داشته باشد. اگر عضوی در خانواده مبتلا به اسکیزوفرنی یا اختلال شخصیت اسکیزوتایپی باشد، احتمال اینکه فرد به این اختلال تشخیص داده شود بیشتر است.
علاوه بر دو عامل بالا، عدم تعادل شیمیایی یا ناهنجاریها در مغز نیز میتواند در هذیان نقش داشته باشد.
نکته (۱): متخصص بالینی برای مشخصکردن وجود تفکر هذیانی باید از پیشینه فرهنگی شخص آگاه باشد. مثلا خانمی که بسیار مذهبی است ممکن است به معجزات اعتقاد داشته باشد.
نکته(۲): هذیانها به دو دسته کلی عجیبوغریب (bizarre) و غیرعجیبوغریب (non-bizarre) تقسیم میشوند. هذیانهای عجیب به هذیانهایی اطلاق میشود که خیلی ناممکن هستند و با تجارب عادی زندگی جور در نمیآیند. برای نمونه باور به اینکه نیرویی خارجی، اعضا و جوارح داخلی فرد را با اعضا و جوارح شخص دیگری جایگزین کرده، بدون اینکه زخم یا اثری روی بدن بیمار به جا گذاشته باشد، از جمله هذیانهای عجیب است.
نکته(۳): در کتاب نشانهشناسی بیماریهای روانی پورافکاری هذیانها از نظر محتوا به سه دسته تقسیم شدهاند:
- (۱) ظلم و ستم
- (۲) بزرگمنشی
- (۳) افسردگی
این طبقهبندی را میتوانید در لینک روبهرو بخوانید: نشانهشناسی هذیانها
| انواع هذیان |
- هذیان گزند و آسیب(Paranoid or persecutory):
اعتقاد شخص به اینکه فرد یا افراد دیگر سعی دارند به او یا خانواده و یا گروه اجتماعی وی آسیب برسانند. این نوع از هذیان بسیار رایج است و شکلی افراطی از پارانویا در نظر گرفته میشود. - هذیان عشق (Erotomanic): شخص باور دارد که افراد دیگری عاشق او هستند. معمولا شخصی که از سوی فرد مبتلا به هذیان مورد هدف قرار میگیرد از نظر جایگاه اجتماعی در طبقه بالاتری قرار دارد.
- هذیان بزرگمنشی(Grandiose):
درک بسیار اغراقآمیز از اهمیت خود
این نوع هذیان حدود دو سوم از مبتلایان به اختلال دوقطبی و نیمی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی را تحت تاثیر قرار میدهد. نمونههایی از این مورد:
باور به داشتن قدرتهای ویژه، معروفبودن، خیلی ثروتمند بودن، برخورداری از قدرت معنوی و …
این هذیان با عنوان «خودبزرگبینی» نیز گاهی بیان میشود. - هذیان حسادت(Jealousy):
فرد معتقد است که شریک جنسی او خیانت میکند، حتی اگر غیرممکن باشد.
افراد مبتلا به طور دائم به دنبال شواهدی برای صحت باور خود میگردند و اغلب با رفتارهای افراطی و تفسیر اشتباه از شریک خود به ارتباط عاطفی خود آسیب میزنند. - هذیان جسمی(Somatic):
فرد بر این باور است که در بخشی از بدنش مشکلی وجود دارد یا قسمتی از بدنش گم شده یا میتواند چیزهای عجیبی را در بدن خود حس کند. معمولا این افراد آزمایشهای مختف پزشکی را تجربه میکنند اما با وجود نتایج نرمال آزمایش، هنوز معتقدند که مشکلی در آنها وجود دارد. - هذیان کنترل(control):
احساس اینکه فرد توسط دیگران، یا حتی اشیا توسط دستگاهها و … کنترل میشود.
برای مثال مردی که باور دارد اعمال او توسط رادیو کنترل میشود. - هذیان انتساب (reference):
اعتقاد به اینکه رفتار دیگران، اشیا یا رویدادهای خاص به طور شخصی با فرد در ارتباط هستند. - سرزنش خود(self-blame):
احساس پشیمانی بدون دلیل موجه - هذیان فقر(poverty):
اعتقاد به اینکه فرد هیچ اموال مادی باارزشی ندارد. - خیانت(infidelity):
باور کاذبی که معمولا با حسادت بیمارگونه همراه است. - انتشار فکر (thought broadcasting):
باور به اینکه افکار فرد برای دیگران پخش میشوند.
برای مثال مردی که معتقد است هر کسی در اتاق میتواند آنچه را که او فکر میکند بشنوند. - تحمیل فکر (thought insertion):
باور به اینکه نیروهای خارجی افکاری را به ذهن فرد تحمیل میکنند.
برای مثال خانمی نتیجه میگیرد که افکار او به خودش تعلق ندارد، بلکه برای کنترل یا ناراحتکردن وی، در آنجا قرار داده شدهاند. (از این هذیان به عنوان کاشت فکر نیز یاد میشود.) - مذهبی:
هذیانهایی که حول محور مذهب متمرکز شدهاند و باور دارند که دارای قدرتهای خداگونه هستند. اغلب این افراد گزارش میدهند که خداوند با آنها به طور مستقیم صحبت میکند. - گناه/بیارزشی(Guilt/unworthiness):
این افراد فکر میکنند که «شر» هستند و اغلب بر این باورند که مرتکب گناهی «غیرقابلبخشش» شدهاند و سزاوار مجازات ابدی هستند. این هذیان اغلب با اعتماد به نفس پایین، افسردگی و گاهی خودکشی همراه است. - نیستگرایی/نفی (Negation/nihilistic):
فرد بر این باور است که چیز یا کس دیگری وجود ندارد. شاید باور کند که واقعا مرده یا بخشی از بدنش گم شده است. همچنین میتواند باور کند که جهان دیگر وجود ندارد.
بخشی از کتاب «نشانهشناسی بیماریهای روانی» نوشته نصرتالله پورافکاری را به صورت خلاصه برایتان آوردهام:
| ریشهی هذیان را میتوان در محرومیتها، امیدهای بربادرفته و سایر موقعیتهایی که مستلزم دفاع در مقابل اضطراب بودهاند جستجو کرد. در اکثر موارد باورهای غلط (هذیان) سبب آرامش فرد میشود، البته که با قیمتی گزاف: قطع ارتباط فرد با واقعیت. به همین دلیل لینگ (laing) مینویسد: «اسکیزوفرنی بیماری نیست بلکه راهحل زیرکانهای است که شخص برای زیستن در محیط غیرقابلزیستی برای خود برگزیده است.» ریشه روانی هذیانهای بیمار اسکیزوفرنیک همواره چندان آشکار نیست. تفکر اوتیستیک سبب میشود که بیمار در خیالپردازیها و هذیانهای خود به نتایج عجیبی دست یابد. منطق اختصاصی بیمار سبب میشود که او در هذیانهای خود بین چیزهایی که هیچگونه ارتباطی با یکدیگر ندارند رابطه پیدا کند. |
نکته خیلی مهم:
- هذیان همواره علامتی از بیماری روانی است.
- فرد موردنظر بر واقعی بودن عقایدش باور راسخ دارد.
- عقاید هذیانی تمام رفتار و اعمال فرد را تحت تاثیر قرار میدهند و برای او اهمیت فوقالعادهای دارند.
- عقاید هذیانی را نمیتوان با بحث و استدلال اصلاح کرد.
(۱) وبسایت webMD
(۲) وبسایت very well health
(۳) کتاب نشانهشناسی بیماریهای روانی – پورافکاری – انتشارات آزاده
(۴) کتاب هالجین – ترجمه سیدمحمدی – نشر روان
(۵) وبسایت دانشنامه روانشناسی مردمی
