این نوشته در حال تکمیل است😅
طبقه گسترده اسکیزوفرنی مجموعه اختلالاتی را دربرمیگیرد که در آنها، افراد دستخوش ادراک تحریفشده از واقعیت و اختلال در تفکر، رفتار، عاطفه و انگیزش میشوند.
| نشانهها |
- وجود هذیان (delusions): باور کاذب عمیقا تحکیمشدهای که با هوش یا زمینه فرهنگی مراجع هماهنگ نیست.
- وجود توهمات (hallucinations): ادراکهای کاذبی که با محرکهای عینی موجود در محیط مطابقت ندارند.
افرادی که هم توهمات دیداری و هم شنیداری را تجربه میکنند از آنهایی که در یک رسانه حسی توهمات را تجربه میکنند، نقایص چشمگیرتری دارند. - پارانویا (paranoia): عقیده یا ادراک نامعقول که دیگران میخواهند به شما صدمه بزنند.
با هذیانها یا توهمات شنیداری مرتبط با گزند و آسیب ارتباط دارد.
این افراد قادر نیستند که به دیگران اعتماد کنند. - گفتار آشفته (disorganized speech):
به غیرقابلدرک و گسیخته بودن زبان اشاره دارد. فرایند فکر زیربنای این نوع گفتار منعکسکنندهی گسیختگی تداعیها است. یعنی جریان افکار که مبهم، نامتمرکز و نامعقول است.
گفتار افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است حاوی واژهتراشی (neologisms) باشد: کلماتی که در زبان وجود ندارند.
برخلاف واژههایی که در نهایت ممکن است در زبان خاصی به عنوان کلمه پذیرفته شوند مانند گوگل، کلمات ابداعی توسط این افراد معانی بسیار شخصی دارند که فقط فرد از آنها استفاده میکند. - عاطفهی نامناسب (inappropriate affect): به این معناست که پاسخ هیجانی فرد با علائم اجتماعی موجود در موقعیت یا محتوای آنچه مورد بحث قرار دارد، تطابق ندارد.
برای مثال فرد در یک موقعیت غمانگیز به خنده بیفتد.
در یک جمله: عاطفهی نامناسب یعنی پاسخ هیجانی نامتطابق با علائم اجتماعی
| ویژگیهای تشخیصی اسکیزوفرنی |
برای اینکه فرد مبتلا به اسکیزوفرنی تشخیص داده شود باید تمام ملاکهای ذکر شده در A-F را برآورده سازد.
(A)
دو یا تعداد بیشتری از نشانههای زیر باید برای مدت زمان چشمگیری در طول دوره ۱ ماه وجود داشته باشند. (یا کمتر اگر فرد به نحو مطلوبی درمان شده باشد.) حداقل یک نشانه باید از سه طبقه زیر باشد.
- هذیانها
- توهمات
- گفتار آشفته
- رفتار روانی – حرکتی بسیار آشفته
- نشانههای منفی مانند عاطفه محدود، بیارادگی و بیتفاوتی اجتماعی
(B)
کژکاری شغلی
برای مدت زمان چشمگیری از شروع اختلال، سطح عملکرد در یک یا چند زمینه عمده، مانند کار، روابط بین فردی یا مراقبت شخصی. به طور برجستهای زیر سطحی است که قبل از شروع حاصل شده است. (یا در صورتی که شروع در کودکی یا نوجوانی باشد. فرد نمیتواند به سطح مورد انتظار پیشرفت بینفردی، تحصیلی، یا شغلی برسد.)
(C)
مدت حداقل ۶ ماه
علائم مداوم اختلال حداقل به مدت ۶ ماه ادامه می یابند. این دوره ۶ ماهه باید حداقل ۱ ماه نشانهها را دربر داشته باشد (یا کمتر اگر با موفقیت درمان شده باشد) که ملاک A را برآورده کنند (یعنی نشانههای مرحله فعال) و ممکن است دورههای مقدماتی یا باقیمانده نشانهها را شامل شود. در طول این دورهها، فرد باید فقط نشانههای منفی یا دو یا تعداد بیشتری از نشانههای مرحله فعال را اما به شکل ضعیف شده نشان دهد.
(D)
شواهدی از اختلال اسکیزوافکتیو، افسردگی یا دو قطبی وجود ندارد.
(E)
نشانهها ناشی از اختلال مصرف مواد یا بیماری پزشکی عمومی نیستند.
(F)
اگر سابقه اختلال طیف اوتیسم یا اختلال ارتباط با شروع کودکی وجود داشته باشد. تشخیص اضافی اسکیزوفرنی فقط در صورتی داده میشود که هذیانها و توهمات برجسته نیز حداقل به مدت ۱ ماه وجود داشته باشند. (یا کمتر اگر با موفقیت درمان شده باشد.)
نکته مرتبط با ملاکها:
در بخش «ویژگیهای تشخیصی» به شش ملاک مرتبط با تشخیص اسکیزوفرنی اشاره شده است.
نشانهها در ملاک A به مرحلهی فعال این اختلال اشاره دارند؛ یعنی دوره ای که در آن نشانههای فرد بسیار برجستهاند. نشانه هایی که فرد در مرحله فعال تجربه میکند بر اساس ماهیت آنها در دو طبقه جای میگیرند.
- نشانههای مثبت: اغراقها یا تحریفهای افکار، هیجانات و رفتار عادی.
اختلالات ۱ تا ۴ تحت ملاک A در طبقه نشانه های مثبت جای میگیرند. - نشانههای منفی: اختلال (۵) تحت ملاک A
این نشانهها با عملکردی که زیر سطح عادی رفتار یا احساس هستند ارتباط دارند.
عاطفه محدود: به محدود بودن دامنه ابراز بیرونی هیجانات اشاره دارد.
بیارادگی: نبود ابتکار عمل است؛ خواه به دلیل اینکه فرد نمیخواهد دست به اقدام بزند یا انرژی دست زدن به آن را ندارد
بی تفاوتی اجتماعی: به نداشتن علاقه به روابط اجتماعی اشاره دارد؛ از جمله ناتوانی در همدلی کردن و تشکیل دادن روابط نزدیک با دیگران.
| اختلال اسکیزوفرنی فرم (schizophreniform disorder) |
تشخیص اختلال اسکیزوفرنیفرم به افرادی مرتبط است که نشانههای اسکیزوفرنی را برای مدت ۱ تا ۶ ماه تجربه کنند.
اگر نشانهها بیشتر از ۶ ماه ادامه یابند، متخصص بالینی برای اینکه معلوم کند آیا تشخیص اسکیزوفرنی مناسب است باید ارزیابی را اجرا کند.
آن دسته از مراجعانی که شکل گیری سریع نشانهها را آشکار می سازند(ظرف مدت ۴ هفته) در حالی که در اوج این دوره هستند سردرگم و سرگشته به نظر می رسند، و از جهات دیگر عملکرد اجتماعی و شخصی خوبی دارند. احتمال دارد که این افراد دچار اسکیزوفرنی نشوند. اگر آنها نشانههای منفی بیاحساسی، کنارهگیری و بی تفاوتی اجتماعی را نیز نشان ندهند، احتمالاً پیشآگهی خوبی دارند.
پیشآگهی خوب به چه معناست؟
| ملاکبندی اختلال اسکیزوفرنیفرم (Schizophreniform Disorder F20.81) |
(A) دو مورد (یا بیشتر) از موارد زیر، که هر یک برای مدت زمان قابلتوجهی در طول یک دوره ۱ ماهه حضور داشتهاند (در صورت درمان موفقیت آمیز، معیار ۱ ماه میتواند کمتر باشد.) حداقل یکی از آنها باید (۱) یا (۲) یا (۳) باشد.
- هذیانها
- توهمها
- گفتار نامنظم (مثلاً از خط خارج شدگی یا نامفهوم بودن گفته ها)
- رفتار بسیار نامنظم یا رفتار کاتاتونیک
- سمپتومهای منفی (کاهش ابراز هیجان یا avolition)
(B) یک اپیزود این اختلال حداقل ۱ ماه اما کمتر از ۶ ماه ادامه می یابد.
(C) اختلال اسکیزوافکتیو و اختلال افسردگی ماژور یا اختلال دو قطبی با خصوصیات سایکوتیک منتفی شده اند زیرا یا (۱) هیچ اپیزود افسردگی ماژور یا اپیزود مانیک به طور همزمان با سمپتومهای فاز فعال روی ندادهاند، یا (۲) اگر اپیزود(های) افسردگی ماژور یا اپیزودهای (مانیک) در فاز فعال روی داده اند مدت زمان ادامه آنها کمتر از نصف کل مدت زمان فازهای فعال و باقیمانده بیماری بوده است.
(D) این آشفتگی قابل نسبت دادن به تأثیرات فیزیولوژیک یک ماده (مثلاً مواد سؤمصرفی داروهای تجویزی) یا یک عارضه پزشکی دیگر نیست.
اسپسیفایرها:
- به همراه ویژگیهای پیشآگهی خوب (Good Prognostic Features): که با حداقل دو مورد از موارد زیر مشخص میشود:
شروع سمپتومهای سایکوتیک بارز در عرض ۴ هفته بعد از اولین تغییر قابل ملاحظه در رفتارها یا عملکرد معمولی و عادی فرد، سردرگمی یا مبهوتشدگی، عملکرد اجتماعی و شغلی خوب در دوران قبل از بیماری، عدم حضور بیواکنشی هیجانی یا کند شدن عاطفه. - بدون ویژگیهای پیشآگهی خوب: این اسپسیفایر زمانی به کار میرود که دو (یا بیشتر از دو) ویژگی بالا حضور نداشتهاند.
- با کاتاتونیا
| اختلال روانپریشی کوتاهمدت (Brief psychotic disorder) |
این اختلال همانطور که از نام آن برمیآید، تشخیصی است که متخصصان بالینی در مواقعی از آن استفاده میکنند که فرد بیش از یک روز اما کمتر از یک ماه دچار نشانه های روان پریشی شود.
فرد باید یکی از چهار نشانهی هذیانها، توهمات، گفتار آشفته و رفتار بسیار آشفته کاتاتونیک را تجربه کند.
متخصصان بالینی هنگام تعیین این تشخیص خاص باید به موقعیتی که در آن افراد نشانههای این اختلال را آشکار می سازند توجه کنند.
آیا مراجع عامل استرسزای جدیدی را مانند فاجعه طبیعی، از دست دادن خویشاوند نزدیک، یا تصادف تجربه کرده است؟ احتمال دیگر این است که زنان مدت کوتاهی پس از زایمان دچار این اختلال میشوند. شرایط بالینی متنوعی ممکن است روی تشخیص تاثیر بگذارند.
| ملاکبندی اختلال روانپریشی کوتاهمدت (Brief Psychotic Disorder F23) |
(A) حضور یک یا چند سمپتوم زیر حداقل یکی از سمپتومها باید (۱)، (۲) یا (۳) باشد.
- هذیانها
- توهمها
- گفتار نامنظم (مثلاً از خطخارجشدگی یا نامفهوم بودن گفتهها)
- رفتار بسیار نامنظم یا رفتار کاتاتونیک
توجه: اگر فرهنگی که بیمار به آن تعلق دارد این نوع پاسخ را مجاز میداند، نباید جزء سمپتومها محسوب شود.
(B) مدت یک اپیزود از این اختلال حداقل ۱ روز اما کمتر از ۱ ماه است و بعد از آن، کیفیت عملکرد فرد به طور کامل به سطح پریموربید (پیش از بیماری) بر میگردد.
(C) این اختلال را نمیتوان به اختلال افسردگی ماژور یا اختلال دو قطبی با ویژگیهای سایکوتیک یا یک اختلال سایکوتیک دیگر مثل اسکیزوفرنی یا کاتاتونیا نسبت داد، و علت آن نمیتواند تأثیر فیزیولوژیک و مستقیم یک ماده (مثلاً، مواد سؤمصرفی داروهای تجویزی) یا یک عارضه پزشکی دیگر باشد.
اسپسیفایرها:
اگر فهمیدید منظور از این دو مورد اول چیه به من هم بگید😅
- با استرسور(های) قابل ملاحظه (واکنش سایکوتیک کوتاه مدت): در صورتی که سمپتومها در پاسخ به رویدادهایی ایجاد شوند که به تنهایی یا به همراه هم برای تقریباً همه افراد همفرهنگ و همقوم درمانجو، به شدت استرسزا هستند. (به عبارت دیگر رویدادهای استرسزای مورد نظر باید قابلیت استرسزایی داشته باشند.)
- بدون استرسور (های) قابل ملاحظه: در صورتی که سمپتومها در پاسخ به رویدادهایی ایجاد نشوند که، به تنهایی یا به همراه هم، برای تقریباً همه افراد هم فرهنگ و هم قوم درمانجو به شدت استرسزا هستند.
- با شروع prepartum: وقتی شروع اختلال در طول بارداری یا در عرض ۴ هفته بعد از زایمان است.
- به همراه کاتاتونیا
| اختلال اسکیزوافکتیو (schizoaffective disorder) |
در این اختلال افراد مبتلا به اختلال افسردگی یا دوقطبی نیز هذیان و یا توهم را تجربه میکنند.
شرایط مدنظر:
- مراجع در مدت ۲ هفته، نشانههای روانپریشی، ولی نه نشانههای خلقی داشته باشد.
- فرد باید در بیشتر دورهی بیماری دوره خلقی ماژور (افسردگی یا منیک) به علاوه نشانههای اسکیزوفرنی داشته باشد. (یعنی همزمانی دوره خلقی و اختلال روانپریشی به علاوه آشکارسازی هذیانها یا توهمات.)
| ملاکبندی اختلال اسکیزوافکتیو (Schizoaffective Disorder) |
(A) یک دوره پیوسته و بدون وقفه از بیماری که در طول آن، یک اپیزود افسردگی ماژور یا یک اپیزود مانیک وجود دارد و به طور همزمان با معیار A در اسکیزوفرنی روی میدهد.
توجه: اپیزود افسردگی ماژور باید معیار A1 (خلق افسرده) را داشته باشد.
(B) در طول کل مدت بیماری (در سراسر مسیر بالینی بیماری)، هذیانها یا توهمات به مدت ۲ هفته یا بیشتر در غیاب یک اپیزود افسردگی ماژور یا یک اپیزود مانیک حضور دارند.
(C) سمپتومهایی که معیارهای لازم برای اپیزود افسردگی ماژور یا اپیزود مانیک را برآورده میکنند، در بخش اعظم کل مدت بخشهای فعال و باقیمانده بیماری حضور دارند.
(D) این ناراحتی در اثر تأثیر فیزیولوژیک و مستقیم یک ماده (مثلاً مواد سومصرفی یا داروهای تجویزی) یا یک عارضه پزشکی عمومی نیست.
سابتایپها (انواع فرعی):
- F25.0 نوع دو قطبی: این نوع فرعی زمانی به کار میرود که ناراحتی شامل یک اپیزود مانیا است. اپیزودهای افسردگی ماژور نیز ممکن است روی دهند (یعنی یک اپیزود مخلوط از مانیا و افسردگی ماژور حضور داشته باشد به عبارت دیگر در دو حالت نوع فرعیِ دو قطبی اضافه میشود: یک دوره مانیا یا یک دوره میکس از اپیزود مانیا و یک یا چند اپیزود افسردگی ماژور)
- F25.1 نوع افسرده: زمانی به کار میرود که ناراحتی فقط شامل اپیزودهای افسردگی ماژور باشد.
| اختلالات هذیانی(Delusional disorder) |
افراد مبتلا به این اختلال هذیانهایی دارند که حداقل یک ماه به عنوان تنها نشانهی آنها ادامه یافته است.
این افراد نباید نشانههای دیگر اسکیزوفرنی داشته باشند و هرگز نباید ملاکهای اسکیزوفرنی را برآورده سازند.
در واقع این افراد میتوانند عملکرد خوبی داشته باشند و به نظر دیگران عجیبوغریب نمیرسند به جز وقتی که دربارهی هذیان خاص خود صحبت میکنند.
| توصیفکننده کاتاتونیا |
کاتاتونیا (catatonia) ممکن است در اختلالات روانی مختلف روی دهد از جمله اختلالات عصبی رشدی، سایکوتیک، دوقطبی و اختلالات افسردگی و سایر عارضههای پزشکی (مثلاً کمبود فولات (folate) مغزی، بیماریهای خودایمنی نادر و اختلالات پارانئوپلاستیک (paraneoplastic disorders)).
DSM-5 کاتاتونیا را به عنوان یک طبقه مستقل نمیشناسد اما سه اختلال زیر را به رسمیت میشناسد:
- کاتاتونیای مرتبط با یک اختلال روانی دیگر (catatonia associated with another mental disorder)
(مثلاً اختلال عصبی رشدی، سایکوتیک، دو قطبی، افسردگی یا عارضه پزشکی دیگر) - اختلال کاتاتونیک ناشی از یک عارضه پزشکی دیگر (catatonic disorder due to another medical condition)
- کاتاتونیای نامشخص (unspecified catatonia)
کاتاتونیا بر اساس حضور حداقل ۳ سمپتوم از ۱۲ ویژگی سایکوموتور (روانی حرکتی) در معیارهای تشخیصی برای کاتاتونیای مرتبط با یک اختلال روانی دیگر و اختلال کاتاتونیک ناشی از یک عارضه پزشکی دیگر تعریف میشود.
ویژگی اصلی کاتاتونیا آشفتگی سایکوموتور شدید است که میتواند شامل اینها باشد:
کاهش فعالیت حرکات عضلانی، کاهش تعامل فرد در مصاحبه یا معاینهی فیزیکی یا فعالیت عضلانی افراطی یا عجیب.
نمود بالینی کاتاتونیا میتواند سردرگمکننده باشد زیرا آشفتگی روانی حرکتی ممکن است از بی حرکتی و بیواکنشی (unresponsiveness) مفرط تا سراسیمگی شدید (agitation) امتداد داشته باشد.
بیحرکتی عضلانی (motoric immobility) ممکن است شدید (stupor، استوپر یا نیمه کما) یا متوسط (کاتالپسی و انعطافپذیری مومی) باشد. همچنین بی واکنشی ممکن است شدید (میوتیسم) یا متوسط (نگاتیویسم) باشد. حرکات عضلانی افراطی و عجیب میتوانند مرکب (مثلاً استریوتایپی stereotypy کلیشه ای) یا ساده (آژیتاسیون agitation) باشند و ممکن است در برگیرنده اکولالیا (echolalia) و اکوپراکسیا (echopraxia) باشند.
در موارد افراطی فرد ممکن است بین فعالیت حرکتی کاهشیافته و افراطی نوسان داشته باشد. ویژگیهای بالینی ظاهراً متضاد، نمودهای مختلف این اختلال، و تأکید بیش از حد در یاد دادن نشانههای نادر و شدید مثل انعطاف پذیری مومی در کمبود آگاهی از کاتاتونیا و کمتر کشف شدن این اختلال سهم دارند.
در طول مراحل شدید کاتاتونیا، فرد ممکن است به نظارت دقیق نیاز داشته باشد تا به خودش یا دیگران آسیب نرساند. احتمال سوتغذیه، خستگی شدید، ترومبو-آمبولیسم (thromboembolism)، زخم بستر (pressure ulcers)، انقباضات عضلانی (muscle contractions)، هایپرپایرکسیا (hyperpyrexia) و خود جرحی وجود دارد.
(۱) هالجین – ترجمه سید محمدی
(۲) Understanding Schizophrenia Spectrum Disorders – verywellmind
(۳) psychDB – Psychotic Disorders
(۴) DSM5-TR
(۵)
