با اینکه سرقت در طول تاریخ دستخوش دگرگونی‌ها شده است اما هنوز زشتی ماهیت آن پایدار است.
تعریف سرقت
- ربودن مکارانه مال غیر
- برداشتن چیزی از دیگری بدون اطلاع و رضایت او
- گرفتن و بردن مال و پول کسی به زور یا مکر و فریب
- ربودن متقلبانه شی متعلق به دیگری
از نظر قانون: سرقت تنها وقتی موجود است که شی موضوع جرم بدون آگاهی و برخلاف میل صاحب آن از تصرف آینده دارنده‌ی قانونی آن به تصرف عامل جرم درآید.
جرم‌شناسی سرقت
تعریف: هرگونه عملی که برخلاف قوانین و معیارهای ارزشی و فرهنگی جامعه باشد.
جرم‌شناسی به بررسی بزهکاری می‌پردازد تا از علل پیدایی و رشد و نتایج حاصل از آن پرده بردارد.
از این رو در جرم‌شناسی پدیده‌های وجود دارد که به عنوان وسیله‌ی تجزیزه و تحلیل‌های پژوهشی و شناخت آسیب‌اجتماعی به کار می‌روند.
علل و انگیزه‌های سرقت:
✔️۱) تبیین زیست شناختی
- (۱) عوامل ذهنی: هوش کم یا زیاد و استعدادهای فردی
- (۲) سن: تقسیم‌بندی‌های متفاتی برای این موضوع ارائه شده است.
- (۳) جنس: قدرت بدنی مردان معمولا از خانم‌ها بیشتر است به همین دلیل خانم‌ها بیشتر اشیا کوچک و آقایان وسایل الکتریکی و نقلیه را به سرقت می‌بیرند.
- (۴) وضعیت بدنی: زشتی و زیبایی، نقص عضو، و بلندی یا کوتاهی بیش از حد ممکن
فرد قوی‌هیکل و فرد ضعیف‌الجثه برای خود حقی تصور می‌کنند.
✔️۲) تبیین روانشناختی: علت‌های روانی – عاطفی
- (۱) فقر عاطفی
چندین عامل در رشد چنین کودکی سهیم است که موجب شکل‌گیری حالت‌هایی چون انزواطلبی، افسردگی و اختلالات رفتاری در کودکان می‌شود.
– خانواده بر اثر طلاق متلاشی شده است.
– والدین برای تربیت کودکان زمان و هزینه کافی را به عمل نیاورده‌اند.
– مرگ یکی از والدین
– تبعیض بین فرزندان
رابرت مرتن (Robert K. Merton) در نظریه‌ی بی هنجاری خود می گوید که افراد هر جامعه یک سلسله هدف‌های پذیرفته شده فرهنگی را دنبال می‌کنند که برای کسب آنها به یک مجموعه‌ای از ابزارها نیازمندند. هنگامی که افراد از شیوه‌های مشروع رسیدن به هدفها یا وسایل حصول به آن هدفها ناامید شوند به نوآوری یا طغیان و شورش دست می زنند؛ زیرا وقتی در جامعه‌ای بر هدفها بیش از حد تکیه شود و وسایل رسیدن به این هدفها نادیده انگاشته گردد، وقوع سرقت قابل پیش‌بینی است، چون سرقت نوعی نوآوری در رسیدن به هدف تلقی می شود.
- (۲) ناکامی
مراد از استفاده این کلمه اشاره به «عدم امکان رسیدن به هدف» است. این اصطلاح در زمینه‌ی شکست در ارضای تمایلات به کار می‌رود.
دولارد و دوب (Dollard and doob) بر این باورند که شیوع سرقت در میان گروه‌های فقیرتر در دوران تنگدستی واکنشی در برابر ناکامی است. وقتی میان ما و هدف‌هایمان سدهای ناشکستنی و ناگذشتنی حایل باشد، با ناکامی و تعارض و تنش مواجه می‌شویم.
- (۳) پرخاشگری
توصیف به وسیله‌ی جملات زیر
– رفتاری که موجب خسارت فراوان به فرد و افراد می‌شود. (زیان می‌تواند جسمی یا روانی باشد.)
– یک نوع واکنش روانی که فرد به وسیله‌ی آن می‌خواهد ناکامی خویش را جبران کند.
– این واکنش به طور موقتی فرد پرخاشگر را ارضا می‌کند اما به رفع ناکامش‌اش کمکی نخواهد کرد، بلکه به ناکامی‌هایش خواهد افزود.
– معمولا فرد وقتی راه‌های پیشرفت را به روی خود مسدود می‌بیند و از ارضای نیازهای عاطفی و روانی خود بازمی‌ماند، سعی می‌کند با بهره‌گیری از تحریک دیگران و حمله به آنها احساس موقتی رضایت را برای خود فراهم آورد.
- (۴) حسادت
تعریف: آرزوی زوال نعمت برای دیگران
فرد چون نمی‌تواند به موقعیت و منزلت دیگری دست یابد، به دزدی روی می‌آورد.
پریچارد اشاره می‌کند: «تمایل به دزدی یکی از خصوصیات جنون اخلاقی است و اگر تنها ویژگی آن نباشد، بارزترین آن‌هاست.»
- (۵) تجربه‌های دوران کودکی
تجارب کودکی در شکل‌گیری شخصیت جامعه‌ستیزی که در بزرگسالی به اعمال ضداجتماعی روی آورد تاثیرگذار است.
فرد از انواع کجروی‌ها لذت می‌برد چون بر این گمان است که به وسیله‌ی آزار و اذیت دیگران انتقام خود را از دنیای بی‌رحم گرفته است.
- (۶) احساس ناامنی
احساس ناامنی در خانواده فرد به کناره‌گیری از دیگران به ویژه پدرو مادر می‌کشاند. فرد در نتیجه فشار درونی ناچار می‌شود برای ارضای نیازهای مادی و معنوی خود دست به سرقت بزند.
- (۷) خودنمایی
برای جوانان برای اثبات خود به هم‌گروهی‌هایشان به سمت سرقت و مصرف مواد مخدر کشیده می‌شوند. فرد به این وسیله نیاز خود به تعلق خاطر گروهی را برآورده می‌سازد.
- (۸) محبت زیاد
زیاده‌روی در محبت نیز می‌تواند مانعی برای رشد و تکامل شخصیت کودک باشد. کودکان نازپرورده انتظار دارند که در اجتماع نیز همانند خانه تمام خواسته و نیازهایشان برآورده شود. با شکست در تثبیت نگاه خود در جامعه، جامعه را دشمن خود می‌گیرند و با عضویت در باندهای سرقت می‌خواهند از جامعه انتقام بگیرند.
✔️۳) تبیین جامعه‌شناختی: علت‌های اجتماعی – اقتصادی
لاکاسانی (lacassagne) درباره‌ی تاثیر محیط اجتماعی می‌گوید: «اگر نتوان آن را عامل انحصاری شناخت، ولی برترین عامل سرقت و دیگر بزهکاری‌ها است.»
نظر او را می‌توان در دو جمله خلاصه کرد:
جامعه محیط کشت تبهکاری است و میکروب قابل کشت تبهکار است در نتیجه هر جامعه دارای تبهکاران مخصوص به خود است.
- (۱) فقر مادی
مهم‌ترین عامل به وجودآورنده‌ی سرقت فقر و محرومیت مادی است.
فرد از لحاظ روانی احساس حقارت می‌کند و به منظور رفع این احساس جامعه را مسئول محرومیت و فقر خود می‌پندارد. به این وسیله نوعی احساس انتقام در او پرورش می‌یابد.
در سال‌های اخیر با رشد تورم و فاصله‌گرفتن هزینه‌ها از درآمدها نرخ سرقت در جامعه ما افزایش یافته است و این موضوع دال بر افزایش جمیعت قشر فقیر جامعه می‌باشد.
- (۲) فقر فرهنگی
قوانین و رسوم هر جامعه مجموعه‌ای از ارزش‌های فرهنگی آگاهانه یا ناآگاهانه‌ای هستند که از نسل‌های قبلی به نسل‌های بعدی منتقل می‌شوند و تجاوز به آنها جرم محسوب می‌گردد.
این تعریف از عرف جامعه مطابق با نظر روانشناسان اجتماعی است: جرم و کجروی‌ها پیامد سرپیچی از هنجارها، رسوم و قوانین جامعه هستند.
نقش فقر فرهنگی در ایجاد جرم در این آمار خود را نشان می‌دهد: دزدان اکثرا به دلیل فقدان امکانت رشد فکری بی‌سوادند و برای ترقی خود از شیوه‌های دیگری مثل افزایش توانمندی‌های جسمی بهره می‌گیرند.
ساترلند ( Edwin Sutherland) تبهکاری را مسئله‌ای ناشی از «تعارض فرهنگی» می‌داند.
- (۳) طبقاتی‌بودن جامعه و نابرابری‌های اجتماعی
نظریه‌ی تضاد بر پیامد‌های شخصی و اجتماعی تمرکز ثروت و قدرت در دسته عده‌ای معدود در جامعه تکیه دارد.
کوهن (Cohen) خرده‌فرهنگ‌ها را مشخصه‌ی اصلی جوامع طبقاتی می‌داند که احتمال کجروی‌های اجتماعی را فزونی‌می‌بخشند.
این اختلاف بین گروه‌های اجتماعی را می‌توان در مقایسه‌ی باورهای دو گروه دید: گروهی از جوانان که سرقت را هنجار می‌پندارند در حالی که از نظر دیگران نابهنجار است.
- (۴) شهرنشینی و زاغه‌نشینی
گسترش شهرها و انبوهی جمعیت هر دو از عوامل جرم‌زا هستند به چند دلیل زیر:
- سختی شرایط اجتماعی و اقتصادی
- ضعف در روابط شخصی به خاطر ارتباطات غیرشخصی (نتیجه: بی‌توجهی به شناخت شخصیت واقعی فرد)
- عدم توانایی بروز مسائل و مشکلات شخصی به دلیل تراکم جمعیت (نتیجه: پنهان‌سازی مسائل از دیگران)
- (۵) از هم‌پاشیدگی خانواده و عدم امنیت عاطفی کودک
بیشتر بزهکاران آغاز سرکشی خود را جدایی پدر و مادر، اختلافات خانوادگی و متشنج‌بودن خانواده ذکر کرده‌اند. این با گفته‌ی آسیب‌شناسان اجتماعی متطابق است: «علت عمده‌ی بزهکاری به ستیز در خانواده بازمی‌گردد.»
خانواده در شکل‌گیری ذهنی شخصیت کودک نقش مهمی دارد. کودک امنیت عاطفی خود را که در شکل‌گیری ذهنی شخصیت او موثر است در آغوش خانواده به دست می‌آورد. بنابراین هر وع خدشه‌‌ای که به این امنیت عاطفی وارد شود، در روند شکل‌گیری شخصیت کودک اختلال ایجاد می‌کند.
- (۶) معاشرت با دوستان نایاب
ساترلند ( Sutherland) در نظریه‌ی «انتقال فرهنگی» خود اینگونه به این موضوع اشاره می‌کند:
«رفتار مجرمانه مانند هر نوع رفتار دیگری آموختنی است.»
بر اساس تحقیق انجام‌شده در ایران ۴۲ درصد سارقان دوستان نابابی داشته‌اند و ۷۵ درصد آنها با چنین دوستانی تعامل طولانی داشته‌اند.
- (۷) بیکاری
بیکاری از دو جهت در افزایش سرقت نقش دارد:
۱- خالی بودن اوقات فراغت
نمونه این مورد بسیاری از دزدی‌هایی است که از روی بی‌حوصلگی یا برای تنوع و سرگرمی صورت می‌گیرد.
۲- نداشتن درآمد کافی برای گذراندن زندگی
وقتی فرد نمی‌تواند درآمد موردنیاز برای گذراندن زندگی را از راه درست کسب کند به راه‌های غیرقانونی کشیده می‌شود.
- (۸) مهاجرت به شهرها و اثرات روانی-اجتماعی:
براساس پژوهش انجام شده در ایران «مهاجرت» در زندگی ۳۳ درصد سارقان به صورت‌های مختلف نقش داشته است.
از نظر جرم‌شناسی مهاجرت روستاییان از اهمیت خاصی برخوردار است چون با انتظار زندگی بهتر و یافتن کار مناسب به شهر روی می‌آورند اما در مجموعه‌ای از مشکلات از انواع دیگر غرق می‌شوند.
البته که نگاه حقارت‌آمیز شهری‌ها به روستایی‌ها و عدم پذیرش آنها به محفل‌های خود در جوانانی که به تنهایی به شهرها مهاجرت کرده‌اند می‌تواند موجب بروز رفتارهای نابهجار و ارتکاب جرم شود. (نشان‌دهنده‌ی اهمیت بیشتر اثرات روانی نسبت به تاثیرات مادی مهاجرت)
راه‌های پیشنهادی برای کاهش سرقت
۱- فقرزدایی و ناکامی‌زدایی (بدون از بین بردن فقر ریشه‌کن کردن سرقت غیرممکن است.)
۲- توجه والدین بر دوستی‌های فرزند خود (به ویزه دوستان ناباب)
۳- طراحی نظام آموزش و پرورش به گونه‌ای که نوجوانان و جوانان را با کار و فعالیت اجتماعی آشنا سازد. زیرا در صورتی که نوجوان احساس استقلال مالی کند و عزت‌نفس خود را حفظ‌شده ببیند، به تعدیل و کنترل رفتارهای خود خواهد پرداخت.
۴- تغییر محیط اجتماعی فرد بزهکار می‌تواند در تربیت بزهکاران موثر باشد. اگرشرایطی فراهم شود که فرد احساس تنهایی نکند و عشق به زندگی و نیاز به دوست داشتن و دوست داشته شدن در او تقویت شود، احتمال اینکه به بزهکاری بازگردد کمتر است.
۵- حذف زمینه‌های مساعد برای ابتلای افراد به به آسیب‌های اجتمااعی به منظور پیشگیری (زیرا هزینه پیشگیری بیش از درمان است.)
۶- مبارزه‌ی مداوم با رشد شغل‌های کاذب به منظور جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه‌ی شهر به روستا
۷- آموش اجتماعی و تربیتی به خانواده‌ها برای بالابردن سطح فرهنگ در خانواده‌ها
۸- ایجاد اشتغال برای بیکاران و جلوگیری از ولگردی و اجرای بیمه‌ی دوران بیکاری
۹- آموزش اعتقادی و پرورش باورهای مذهبی در افراد برای استحکام مبانی ایمانی (می‌تواند موجب جلوگیری یا کاهش اعمال خلاف باشد.)
این نوشته در نتیجه بازنویسی و خلاصه‌سازی فصل نهم از کتاب «آسیب‌شناسی اجتماعی» نوشته هدایت‌الله ستوده شکل گرفته است.
