احساس خستگی و خواب‌آلودگی تا حدی وابسته به این است که چه قدر خوب خوابیده‌ایم و کیفیت خواب‌مان چگونه بوده است. و حتی به تجربه می‌دانیم احساس خواب‌آلودگی و هشیاری تا حدی مستقل از اینکه چه مدت و چه طور خوابیده باشیم است. همچنین می‌دانیم که «تغییرالگوی خواب » مشکل است و هر کسی که سعی کرده باشد زودتر از معمول از خواب بلند شود، تصدیق می‌کند که چنین تغییری به چیزی بیش از زودتر خوابیدن نیاز دارد.
و تا به حال حتما با چندین سوال غوطه‌ور در ذهنتان نیز دست‌و‌پنجه نرم کرده‌اید:
۱) کارکرد خواب دیدن چیست؟
۲) تاثیر خواب بر سلامت روانی، پردازش اطلاعات و سایر فرایند‌های زیستی بدن چیست؟
در این درسنامه و سایر درسنامه‌های این مجموعه به این قبیل سوالات خواهیم پرداخت. (در پایین تیتر هر نوشته، عبارت «برچسب» مشخص شده است. با فشردن کلمه «خواب» در این قسمت به صفحه سایر درسنامه‌های مرتبط با این مبحث منتقل خواهید شد.)
بیداری و خواب شامل سازوکارهای فیزیولوژیکی و روان شناختی است که به شیوه پیچیده‌ای با هم در تعامل هستند. خواب و بیداری آن گونه که فکر می‌کنیم کاملا متمایز نیستند. در زمان جابجایی از یک حالت به حالت دیگر، از مرز بسیار مهمی به نام «هشیاری» عبور خواهیم کرد. (هشیاری: آگاهی ما از دنیای خارج) با اینکه به نظر می‌رسد این دو حالت توسط مرز هشیاری از هم جداشده‌اند، گاهی اوقات وارد حالت واسطه‌ای می‌شویم که حالت «شروع خواب» شناخته می‌شود.(۱)
سنجش فعالیت قشر مخ
بهترین شاخص بیداری، خواب آلودگی و نیز خواب در انسان فعالیت کرتکس است.(۲) برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز از نوار مغزی یا «الکتروآنسفالوگرافی» یا «EEG» استفاده می‌شود. آنچه بر روی کاغذ چاپ می‌شود، «الکتروآنسفالوگرام» نامیده می‌شود.(۳)
مراحل خواب
مدلی که امروزه برای تبیین خواب استفاده می‌شود، هر چرخه خواب را به ۲ قسمتِ خواب با حرکات سریع چشم (REM) و خواب بدون حرکات سریع چشم (NREM) تقسیم می‌کند. خواب NREM خودش ۳ مرحله دارد.
جمله غلط: خواب شبانه به طور معمول شامل تغییر تدریجی از مرحله صفر (بیداری) به مراحل ۲،۱ و ۳ و سپس برگشت از حالت‌های ۳، ۲ و ۱ به مرحله‌ای است که REM نامیده می‌شود. (چرایی غلط بودن این جمله در ادامه دادن مطلب توضیح داده شده است.)
این چرخه حدود ۹۰ تا ۱۲۰ دقیقه طول می‌کشد و دوباره تکرار می‌شود. در ۷ تا ۸ ساعت خواب حدود ۵ بار از این چرخه عبور می‌کنیم.
خواب REM و NREM
۱) حرکات سریع چشم در ارتباط با فرکانس‌های امواج مغزی کم ولتاژ رخ می‌دهد و وقتی فردی را در این حالت از خواب بیدار کنیم خواهد گفت که خواب می‌دیده است.(۴)
۲) رؤیاها و خواب REM به هم مربوط هستند. به همین سبب الگوی خواب را REM و سایر الگوها را NREM نامیدند.(۵)
۳) با اینکه فرض می‌شود خواب REM با رویا همراه است ولی نشان داده شده است که انسان در خلال سایر مراحل خواب نیز رؤیا می‌بیند و این امکان وجود دارد که انسان در برخی موارد موفق نمی‌شود محتوای رؤیای خود را در مرحله REM تجربه کند.
۴) جمله غلط: چرخه خواب REM به طور معمول در ارتباط با مرحله ۱ خواب رخ می‌دهد. (با اینکه مراحل خواب به صورت رفتی و برگشتی تکرار می‌شوند اما اگر خواب بریده نشود، مرحله اول فقط یکبار در ابتدای خواب، به منظور انتقال از حالت بیداری به خواب سبک دیده می‌شود.)
به نمودار سمت راست-پایین توجه کنید.
۵) فوران‌های REM حدود ۹۰ دقیقه بعد از خواب رفتن رخ می‌دهد و سپس هر ۹۰ دقیقه یک بار تکرار می‌شود. (زمانی بین ۷۰ تا ۱۱۰ دقیقه)
۶) هر چه شب جلوتر می‌رود خواب REM طولانی‌تر می‌شود تا زمانی که به یک ساعت می‌رسد.(۶)
۷) در خلال خواب REM، جریان خون حدود ۴۰ درصد بیشتر می‌شود؛ در نتیجه سوخت‌و‌ساز افزایش می‌یابد و فعال شدن خود‌به‌خودی سلول‌های عصبی بیشتر از حالت بیداری رخ می‌دهد. کلیه‌ها نیز ادرار کمتر اما با غلظت بیشتری تولید می‌کنند.
برای ارزیابی فراگیری این مطلب به این سوالات در کامنت‌ها پاسخ دهید.
⚠️لینک‌های مرتبط با منابع در تمام مطلب به وسیله علامت (+) نمایان شده‌اند. با فشردن این علامت به صفحه وبسایت منبع منتقل خواهید شد.
(۱) (Gerald Vogel, 1978)
(۲) (Web, 1975)
(۳) دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا
(۴) (Aserinsky and Kleitman, 1953)
(۵)و(۶) (Dement, 1972)
(۷) وبسایت چطور
(۸) عکس‌ها از وبسایت verywellhealth و sleepfoundation برگرفته‌شده و ترجمه شده‌اند.
